به گزارش خبرنگار وسائل، یکی از موضوعاتی که به بحث و بررسی جدی نیازمند است، مسئله «فقه و تمدن» یا «ارتباط فقه و تمدن سازی» و «بررسی نسبت بین فقه و تمدن» است. به عبارت دیگر، یکی از مهمترین پرسشها در حوزه فقه و معارف دینی این پرسش است نسبت میان فقه و تمدن چیست؟پیداست که پاسخ به این پرسش، بر اساس هر برداشت و دیدگاهی که باشد، بر شناخت فقه و تمدن و نوع تعریفی که از این دو ارائه میشود، استوار است. از پرسش یاد شده، دو پرسش دیگر رخ مینماید: فقه چیست؟ تمدن کدام است؟ اگر به این دو پرسش، پاسخ درست گفته شود، پاسخ سوال یاد شده نیز به دست خواهد آمد.۱- فقه۲- فقه حکومتی۳- تفاوت فقه حکومتی با فقه سیاسی و فقه سنتی۴- جایگاه و رسالت فقه ۵- تمدن ۶- مولفههای تمدن
دیدگاههای مختلف در رابطه با نسبت فقه با تمدن
۱- انکار نسبت فقه و تمدن
۲- پذیرش نسبت حداقلی بین فقه و تمدن
۳- پذیرش نسبت حداکثری فقه و تمدن
تعیین نسبت فقه و تمدن
تعیین نسبت فقه و تمدن، با دو نگاه قابل بررسی است:
۱- نگاه توصیفی: در این نگاه فقه موجود در بستر زمان و در قالب احکام و مسائل موجود بررسی و کنکاش میشود.
۲- نگاه توصیه ای: این نگاه با تاکید بر فقه مطلوب ـ که از آن با عنوان «فقه حکومتی» یاد میکنیم ـ به بررسی نسبت فقه و تمدن میپردازد.
بر اساس نگاه اول، ما به مجموعه فقه موجود و احکام و مسائل آن از آغاز تدوین تاکنون مینگریم و بررسی میکنیم که فقه در چه جهاتی با مقوله تمدن و تمدن سازی در ارتباط بوده و به تاسیس یا تکمیل آن کمک کرده است و بر طبق آنچه به عنوان میراث فقهی به ما رسیده است نست آن را با تمدن و تمدن سازی تعیین میکنیم.
بنابراین، در این نگاه، مسئله این نیست که نسبت فقه و تمدن باید چه باشد؛ بلکه با آنچه تا کنون بوده است سر و کار داریم. اما بر اساس نگاه دوم، باید بررسی کرد که نسبت حقیقی فقه و تمدن باید چه باشد و صرفا نمیتوان به آنچه موجود است بسنده کرد.
فقه و احکام مورد نیاز نظامهای اجتماعی
۱- فقه و احکام نظام فرهنگی
۲- فقه و احکام نظام سیاسی
۳- فقه و احکام نظام اقتصادی
۴- فقه و احکام نظام حقوقی
۵- فقه و احکام نظام تربیتی
نتیجه گیری
بررسی نسبت فقه و تمدن، با دو نگاه توصیفی و توصیهای امکان پذیر است. در نگاه توصیفی، نگاه ما به فقه موجود است و در نگاه توصیهای فقه مطلوب مد نظر میباشد. اما نکته اینجاست که نگاه حاکم بر این منبع ارزشمند، نگاه فردی است و سراسر آن لبریز از اجکام فردی؛ در نتیجه به این صورت نمیتواند نظامهای اجتماعی مورد نیاز تمدن را پشتیبان باشد؛ زیرا شاکله و صبغه تمامی این نظامها اجتماعی بوده، نیازمند نگاه کلان، جامعه و نظام وار است.
مقاله «فقه معطوف به تمدن» نوشته عباسعلی مشکانی سبزواری و سید محمد فقیه است که در ماهنامه «معرفت»، شماره ۱۸۲، سال بیست و یکم در بهمن ۹۱ انتشار یافته است./205/241/ح